طراحی سیستم علامت گذاری مسیر خروج

در طراحی سیستم علامت گذاری مسیر خروج داخل ساختمان باید چندین مورد مد نظر قرار گیرد:

1. نتایج ارزیابی ریسک که کفایت و کارآمدی تجهیزات و تدارکات موجود برای اقدامات خروج را تعیین می نماید.
2. الزامات مقامات اجرایی.
3. نیازهای عملیاتی مدیران ساختمان.
4. راحتی کاربران، که شامل کارگران و عموم مردم می شود.

هدف سیستم علامت گذاری مسیر خروج آن است که مطمئن شوید از هر مکانی داخل ساختمان حتی مکان هایی که دید کافی نسبت به مسیر خروج وجود ندارد یا اینکه نسبت به مسیر اصلی خروج ابهام وجود دارد، علائم جهت داری فراهم شده و به گونه ای جایگذاری شوند که همه افراد به راحتی مسیر خروج نهایی را پیدا کنند.

بررسی وضعیت

عوامل زیر پیش از طراحی سیستم علامت گذاری مسیر خروج باید مورد توجه قرار گیرند:

1. نوع کاربری ساختمان؛
2. قوانین کاربردی ساختمان و الزامات آن؛
3. سیستم مدیریتی که نحوه کاربری این مکان را کنترل می نماید به عنوان نمونه: نحوه دسترسی عموم و مقررات ایمنی؛
4. فراهم نمودن سیستم های اخطار و تشخیص حریق؛
5. استراتژی خروج و رهایی برای این مکان؛
6. میزان آشنایی ساکنین با این مکان.

برنامه ریزی

سیستم علامت گذاری مسیر خروج باید سیستم شناسایی ساده ای برای مسیر خروج فراهم نماید که به افراد اجازه دهد بدون نیاز به کمک و حتی در شرایطی که استرس حاکم است، بتوانند به راحتی آن محل را ترک نمایند. برای اینکه علائم موثر باشند، ضروری است که سیستم علامت گذاری به صورت کامل انجام پذیرد و تا حد امکان از ایجاد ابهام جلوگیری شود. مسیرها باید کاملا واضح و شفاف باشند و این علامت گذاری تا رسیدن به محل ایمن ادامه داشته باشد.

نکات زیر باید مورد توجه قرار گیرد:

1. مکان و ماهیت تمام مسیرهای خروج طراحی شده، به ویژه مکان پله ها یا تغییر سطوح و هرگونه تغییر مسیر؛
2. وضوح نسبی مسیرهای خروج؛
3. تعیین هر منطقه ای که ریسک آتش سوزی بالایی داشته باشد؛
4. موقعیت تمامی درب ها، خروجی طبقات یا خروج های دیگر که به خروج نهایی منتهی می شوند؛
5. هرگونه مسیرهای خروج که از مناطق باز عبور می کنند؛
6. مکان سیستم های دیگر، در صورت وجود، (مانند سیستم راهنمایی طبقات که در ارتفاع پایین نصب شده باشند) که به افراد در یافتن مسیر خروج در شرایط اضطراری کمک نماید؛
7. سیستم روشنایی داخل ساختمان در شرایط عادی و شرایط اضطراری. برخی ساختمان ها مانند مکان های سرگرمی در شرایط نرمال نیز روشنایی کمی دارند؛
8. موقعیت و نحوه نورپردازی هر علامت دیگر، ویژگی های معماری، دکوراسیون و موانعی که ممکن است توجه فرد را از علائم ایمنی حریق منحرف نماید. مانند فروشگاه ها که مملوء از علائمی است که تلاش می کنند توجه بیننده را به خود جلب نمایند؛
9. نوع، موقعیت و نورپردازی هر علائم ایمنی حریق دیگر.

طراحی علائم

علائم باید شامل نماد گرافیکی بوده و با یک عبارت مکمل و یک فلش همراه باشند.

نماد گرافیکی باید با قوانین BS 5499-1 مطابقت داشته باشد. سایز نماد گرافیکی می تواند حداکثر فاصله دید را برای علائم مسیر خروج تعیین نماید.

برای جلوگیری از ایجاد ابهام، تمامی علائم موجود در سیستم علامت گذاری مسیر خروج باید دارای طراحی، سایز، سبک و فرمت یکسانی باشند.

جایگاه علائم

طراح این سیستم باید مسیر خروج اصلی را از هر جای ساختمان تعیین نماید. که معمولا باید کوتاهترین مسیر برای رسیدن به محل ایمن باشد.

اگر مسیر خروج اضطراری وجود دارد، باید علامت گذاری مسیر به گونه ای باشد که کمترین فاصله با خروج اضطراری تعیین شود. اگر در یک مکان دو مسیر خروج اضطراری با فاصله یکسان وجود دارد، هر دو مسیر را باید توسط علائم، علامت گذاری نمایید.

اصول ذیل در هنگام علامت گذاری باید رعایت شوند:

1. حداقل یک مسیر یا دری که به مسیر خروج منتهی می شود باید از هر مکان و هر اتاق قابل رویت باشد. جایی که مسیر به خوبی قابل مشاهده نمی باشد یا ممکن است فرد سردرگم شود، مسیر حتما باید علامت گذاری شود.
2. جایی که دید مستقیم به مسیر خروج وجود ندارد یا چیزی مانع دیده شدن مسیر خروج گردیده، باید علائم واسطه ای نیز ما بین علائم اصلی قرار گیرند.
3. درب ها و مسیرهایی که ممکن است فرد را سردرگم نماید که آیا او را به مسیر خروج هدایت می نماید یا خیر، باید به صورت واضح مشخص شوند.
4. علائم مسیر خروج باید نسبت به سایر علائم در اولویت قرار گیرند. علائمی که پیغام متناقضی دارند (مانند “ورود افراد متفرقه ممنوع” و “خروج اضطراری”) نباید در یک مکان نصب شوند. وقتی چنین تناقضی غیر قابل اجتناب است، یک متن مکمل باید مورد استفاده قرار گیرد (مانند “به جز در مواقع اضطراری”) تا پیغام ممنوعیت را در شرایط اضطراری لغو نماید.
5. تمام تغییر مسیر در راهروها، پلکان، و فضاهای وسیع و باز که بخشی از مسیر خروج هستند باید توسط علائم واسطه، علامت گذاری شوند. هر درب یا مکان واسطه باید به صورت مشابه علامت گذاری شوند.
6. تا جایی که امکان پذیر باشد، علائم باید به صورت سیستماتیک و با برنامه در جایگاه خود قرار گیرند تا فردی که می خواهد از آن مکان خارج شود به سرعت بتواند موقعیت علائم بعدی را در مسیر خروج پیش بینی نماید.
7. در مکانی که محدوده دید کم است یا فاصله تا علائم دیگر از بیشینه فاصله توصیه شده فراتر باشد، علائم دیگری به عنوان واسطه باید فراهم شوند.
8. هر جایی که ممکن است سردرگمی ایجاد شود باید علائم دیگری نیز تعبیه شود.
9. هر مسیر تعیین شده برای خروج باید به یک مکان ایمن منتهی شود. محل ایمن نباید با علائم مسیر خروج نشان داده شوند بلکه باید با علائم “محل تجمع ایمن” مشخص شوند.
10. علائم نباید بر روی درب نصب شوند چرا که با باز شدن درب، علامت کاملا از محدوده دید خارج می شود.
11. علائم مسیر خروج نباید تحت تاثیر علائم دیگر قرار گیرد مانند علائمی که مسیر را مشخص می نمایند یا فرمت مشابه و یکسانی دارند.

ارتفاع علائم

علائم مسیر خروج باید کاملا در محدوده دید نرمال قرار گیرند.

اصول زیر به فرد خارج شونده کمک می نماید تا محل علامت بعدی را پیش بینی نماید:

1. علائم بالای درب ها یا علائم موجود در فضاهای وسیع باید از سطح زمین تا قسمت پایه علائم 2 تا 5/2 متر فاصله داشته باشند. این ارتفاع باعث می شود که علائم بالاتر از سر افراد قرار گیرند و به وضوح و به سرعت قابل شناسایی باشند.
2. علائم نصب شده بر روی دیوار باید 7/1 تا 2 متر از سطح زمین فاصله داشته باشند. این علائم باید در محدوده دید متوسط قرار گیرند.
3. ممکن است علائم در ارتفاع بیش از 5/2 متر نیز قرار گیرند که در آن صورت محوطه باید وسیع باشد یا دلایل عملکردی برای این امر وجود داشته باشد، ولی باید دقت شود که علائم کاملا واضح و خوانا باشند. بنابراین باید سایز علائم بزرگتر انتخاب شود.
4. تا جایی که امکان دارد علائم در یک ارتفاع قرار گیرند.

استفاده از عبارات مکمل

هر علامت مرتبط با مسیر خروج می تواند با یک عبارت مکمل همراه شود که مطابق با استاندارد BS 5499-1 باشد. عبارت مکمل می تواند به درک بهتر معنا و مفهوم نماد گرافیکی کمک نموده و می تواند اطلاعات بیشتری را منتقل نماید.

در ذکر عبارات مکمل باید دقت کافی صورت گیرد که مبادا متن، تصویر و نماد گرافیکی را تحت الشعاع قرار دهد. متن مکمل نباید به تنهایی و بدون تصویر ذکر شود. در صورت امکان متن مکمل حداقل باید به دو زبان نوشته شود.

عبارت مکمل “خروج” باید در علائم مسیر خروج ذکر شود تا درب یا مسیر منتهی به محل ایمن را مشخص نماید.

متن مکمل “خروج اضطراری” باید با علامت مسیر خروج استفاده شود تا درب یا مسیر منتهی به محل ایمن را مشخص نماید و به عنوان یک جایگزین خروجی برای مواقع اضطراری می باشد. دربی که به عنوان درب خروج اضطراری شناخته می شود می تواند در طول روز نیز استفاده شود.

علائم “خروج اضطراری” و “خروج فقط برای مواقع اضطراری” نباید در مجاورت همدیگر آورده شوند زیرا این مطلب باعث ایجاد سردرگمی می شود.

استفاده از فلش

همه علائم مسیر خروج باید همراه با فلش مطابق قوانین BS 5499 باشد. فلش باید نمایانگر مسیر منتهی به مکان ایمن باشد.

استفاده صحیح از فلش به درک بهتر مسیر خروج و وضوح علائم کمک می نماید.

اصول زیر باید به کار گرفته شود:

1. فلش نباید به تنهایی استفاده شود؛
2. جهت فلش باید صحیح باشد؛
3. از فلش ها در هر تغییر مسیر و هر تغییر سطح استفاده نمایید؛
4. هرجایی که محدوده دید برای دیدن تابلوی بعدی کم باشد، یا محدوده دید بسیار وسیع باشد و فاصله با تابلوی بعد به حدی زیاد باشد که تابلوی بعدی واضح نباشد، نیاز به نصب تابلوهای واسطه می باشد که در این علائم نیز باید از فلش ها استفاده شود.
5. هر زمان که ممکن است در علائم ابهام به وجود آید از فلش استفاده شود؛
6. نماد گرافیکی معمولا باید همراه با فلش استفاده شود مگر اینکه فلش موجب ایجاد ابهام گردد به عنوان نمونه خروجی های استادیوم ها یا خروجی های سالن سینما و تئاتر یا پاگردها.
7. داخل سینماها، سالن های تئاتر، یا سالن های کنفرانس جاییکه علائم مسیر خروج به صورت شب تاب هستند، می توان فلش را در علائم مسیر خروج جاییکه تابلو درست بالای درب خروج قرار گرفته است، حذف نمود.

تابلوها می توانند شامل نماد گرافیکی، فلش و عبارت مکمل باشند.

نوع تابلو

برای حصول اطمینان نسبت به اینکه علائم خوانا و واضح هستند باید تدابیری اندیشید که نور کافی بر روی تابلو وجود داشته باشد. هم در شرایط عادی و هم شرایط غیر عادی باید نورپردازی مناسب وجود داشته باشد. برای نور پردازی نباید فقط به نور طبیعی روز اکتفا نمود. راه ها و روش های بی شماری برای تامین نور وجود دارد. در برخی کشورها، قانون نحوه صحیح نورپردازی علائم را مشخص نموده اند.

برخی از روشنایی ها مانند سدیم کم فشار، قادر به ایجاد روشنایی مناسب و موثر نیستند و بنابراین برای نمایان ساختن علائم مسیر خروج مناسب نمی باشند.

زمانیکه برق اضطراری، منبع روشنایی علائم در شرایط اضطراری باشد، باید بتواند برای یک دوره زمانی پاسخگوی قطعی برق باشد و حداقل زمانی که باید بتواند نور فراهم نماید باید مطابق با قوانین BS 5266-1 باشد.

1. علائمی که با روشنایی خارجی تامین نور می شوند

زمانیکه علائم توسط منابع نور خارجی تامین می شوند، نورپردازی عمودی حداقل 100 لوکس باید تحت شرایط روشنایی نرمال فراهم شود و تحت شرایط اضطراری روشنایی حداقل 5 لوکس با یکنواختی 7/0 فراهم شود.

2. علائم شب تاب

زمانیکه علائم شب تاب مورد استفاده قرار می گیرد، نورپردازی عمودی تحت شرایط نورپردازی عادی و موقعیت مناسب باید حداقل 100 لوکس باشد و باید با حداقل الزامات مشخص شده در BS 5266-6 مطابقت داشته باشد.

در مناطقی که سیستم برق اضطراری وجود دارد، نور عمودی حداقل 5 لوکس با یکنواختی 7/0 تحت شرایط اضطراری باید فراهم شود.

3. علائم با نورپردازی داخلی

منبع نور علائمی که با نورپردازی داخلی روشن می شوند، باید کنتراست نور مناسبی در محیط ایجاد نمایند به صورتیکه تابش خیره کننده نیز به وجود نیاید.

حداقل نور در هر منطقه که علائم ایمنی وجود دارد نباید کمتر از 2cd/m² باشد و در شرایط اضطراری باید با قوانین BS 5266-7 مطابقت داشته باشد.

اگر در مکانی نورپردازی داخلی برای علائم وجود ندارد حتما باید نورپردازی خارجی برای شرایط عادی و شرایط اضطراری فراهم شود.

4. تابلوهای تریتیومی خود نوردهنده

زمانیکه علائم خود نوردهنده مورد استفاده قرار می گیرند باید در شرایط عادی نورپردازی عمودی 100 لوکس فراهم شود.

علائم تیریتیومی باید با قوانین موجود در BS 5499-2 مطابقت داشته باشند.

عملکرد اینگونه علائم پس از یک دوره زمانی کم می شود.

سازندگان این علائم باید طول عمر موثر علائم تریتیومی را اعلام نمایند. روشنایی علائم و نمادهای گرافیکی باید حداقل 0.5 cd/m² باشد. این میزان پس از چند مدت ممکن است به 0.14 cd/m² نیز کاهش یابد.

سایز و مسافت قابل رویت علائم

از آنجایی که علائم مسیر خروج باید کاملا واضح و خوانا باشند، حداکثر فاصله با علائم باید به گونه ای باشد که تابلو کاملا دیده شود. وضوح تابلو به فاصله فرد تا تابلو و نورپردازی مناسب تابلو نیز بستگی دارد.

مسافت دید علائم مسیر خروج باید توسط موقعیتشان نسبت به مسیر اصلی خروج تعیین شود. هرگونه تغییر سایز علائم در یک مکان باید به حداقل ممکن برسد. هرچه مسافت دید بزرگتر باشد، تعداد علائم کمتری نیاز است ولی سایز تابلوها باید بزرگتر باشد. در مکان هایی با وسعت کم، می توان از تابلوهایی با سایز کوچکتر استفاده نمود به شرطی که علائم همچنان خوانا و واضح باشند.

در مناطق وسیع، که دارای چندین مسیر خروج هستند باید دقت لازم صورت پذیرد که علائم در مسیر اصلی خروج، سایز مناسب داشته باشند. اگر تابلو بیش از اندازه بزرگ باشد، ممکن است فرد را سردرگم نماید که مثلا هنوز فاصله زیادی تا مسیر اصلی خروج باقیمانده است.

مسافت دید علائم مسیر خروج، توسط نورپردازی عمودی تحت تاثیر قرار می گیرد. هرچه نور عمودی کمتر باشد، باید سایز بزرگتری برای علائم انتخاب شود.

مسافت دید با توجه به ارتفاع نماد گرافیکی محاسبه می شود

ارتفاع کل علامت ایمنی

نکته: حداکثر مسافت دید:D را می توان از ارتفاع کلی نماد گرافیکی محاسبه نمود: a_s با استفاده از مسافت مناسب: Z؛

D=Za_s

جاییکه a_s و D واحدهای یکسانی دارند.

عامل مسافت برای نورپردازی خارجی علائم مسیر خروج، تحت شرایط گوناگون نورپردازی عمودی در جدول شماره 2 فراهم شده است. عامل مسافت برای نورپردازی داخلی علائم مسیر خروج، با محدوده مختلف نورپردازی با کنتراست سفید رنگ در جدول شماره 3 ارائه شده است.

هر دو جدول بر مبنای قوانین نماد گرافیکی BS 5499-1 تنظیم شده که نسبت ارتفاع نماد گرافیکی به عرض نباید بیشتر از 15 به 1 باشد.

جدول 2- عامل مسافت Z برای نورپردازی خارجی علائم مسیر خروج بر مبنای مواد معمولی و مواد شب تاب

نورپردازی عمودی بر روی علائم (لوکس)	عامل مسافت، Z
>5 >100 >200 >400	95 170 185 200
نکته: طبق قانون BS 5266-7 عامل مسافت در شرایط اضطراری بر مبنای ارتفاع علائم 100 می باشد.

جدول 3- عامل مسافت برای نورپردازی داخلی علائم مسیر خروج

میانگین نورپردازی رنگ کنتراست سفید cd/m2	عامل مسافت، Z
>10 >30 >100 >200 >500	150 175 200 215 230
نکته 1: اگر علائم تریتیوم مورد استفاده قرار گیرند، عامل مسافت 50 مورد قبول می باشد. نکته 2: طبق قانون BS 5266-7 عامل مسافت در شرایط اضطراری بر مبنای ارتفاع علائم 200 می باشد.

جدول 4- نمونه ای از حداکثر مسافت دید برای نورپردازی خارجی علائم مسیر خروج با ارتفاع های گوناگون نماد گرافیکی که تحت تاثیر نورپردازی عمودی 100 لوکس قرار گرفته است.

ارتفاع نماد گرافیکی mm	مسافت دید m
75 100 110 120 130 150	12.7 17.0 18.7 20.4 22.1 25.5
نکته: مقدار مناسب برای Z که از جدول 2 به دست آمده 170 می باشد.

ساختار: ماندگاری و سازگاری

علائم باید به گونه ای انتخاب شوند که برای فضای باز مناسب باشند.

علائمی که باید مد نظر قرار گیرند شامل:

1. ماندگاری:

• مواد پایه
• محتوای گرافیکی
• ثبات رنگ

2. ایمنی

• الکتریکی
• احتراق
• انتشار سطحی شعله

3. نصب: نوع و سازگاری

علائم الکتریکی باید مطابق با قانون BS EN 60598-1 باشد. علائم اضطراری الکتریکی باید مطابق با قوانین BS EN 60598-2-22 باشد.

علائم نصب شده باید متناسب با شرایط محیطی مورد نظر باشد.

در این زمینه، طراحان و نصابان باید ضمانت معتبر از تهیه کنندگان دریافت نمایند.

تعمیر و نگهداری

علائم مسیر خروج باید تمیز شده و به صورت دوره ای مورد بررسی قرار گیرند تا در صورت نیاز هر گونه عیوبی رفع گردد.

علائم به عنوان بخشی از تاسیسات روشنایی خروج اضطراری باید مورد بررسی، آزمایش و تعمیر مطابق با قوانین BS 5266-1 قرار گیرند.

برای علائم خود نوردهنده باید تاریخ تولید و نصب، زمان شارژ مجدد گاز تریتیوم و زمان جایگزینی علائم ثبت گردد. توجه فرمایید که نصب این علائم فقط باید توسط افراد متخصص صورت گیرد.

اگر در ساختمان تغییراتی ایجاد شده یا طراحی آن به صورت قابل ملاحظه ای تغییر یافته، نصب علائم مسیر خروج باید مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد.

استفاده از علائم مسیر خروج

توضیحات و شکل های موجود به شما کمک می نماید که چگونه باید از علائم مسیر خروج استفاده نمود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

متن مکمل علائم که در قسمت توضیحات بیان می شود، نشان می دهد که چگونه علامت گذاری مسیر خروج می تواند در مدیریت ساختمان در شرایط اضطراری، نقش ایفا نماید.

متن مکمل به کارکنان کمک می نماید تا معانی علائم را متوجه شده و اقدامات لازم که باید در شرایط اضطراری اتخاذ نمایند را متوجه شوند.

استفاده مناسب از عبارات تکمیلی به ساکنین ساختمان کمک می نماید که تا تفاوت میان مسیرهای خروج معمولی و مسیر خروج اضطراری را متوجه شوند.

برای نشان دادن مسیر خروج

شکل سبز برای زمانی است که منبع نور خارجی وجود دارد.

شکل سفید برای تابلوهای خود نور دهنده یا دارای نور داخلی استفاده می شود.

اگر عبارت “خروج فقط در شرایط اضطراری” بر روی علائم مسیر خروج ذکر شده باشد نمایانگر درب خروج یا دیگر مسیرهای منتهی به مکان ایمن می باشد که به عنوان جایگزین خروج فراهم شده و فقط باید در شرایط اضطراری از این مسیر استفاده شود. دربی که با علامت “خروج فقط در شرایط اضطراری” علامت گذاری شده باشد، نباید در طول روز و شرایط عادی مورد استفاده قرار گیرد.

استفاده از پیکان برای نشان دادن مسیر حرکت

 

نمونه هایی جایگزین برای علائم مسیر خروج در مکان های غیر معمولی: